خبرگزاری فارس: این پژوهش با توجه به دیدگاههای ولی امر مسلمین حضرت آیت الله خامنه‌ای شاخصهای بسیج ایده‌آل را به دست می‌دهد. ابعاد اساسی این دیدگاه شامل اهداف، وظایف اساسی، سازمان و نظام فکری بسیج است.
چکیده:
این پژوهش با توجه به دیدگاههای ولی امر مسلمین حضرت آیت الله خامنه‌ای شاخصهای بسیج ایده‌آل را به دست می‌دهد. ابعاد اساسی این دیدگاه شامل اهداف، وظایف اساسی، سازمان، نظام فکری بسیج است که یافته‌های حاصل ازنظرات مقام معظم رهبری بر این نکات تاکید دارد: اهداف فرهنگی،تربیتی بسیج مهمترین اهداف است؛دفاع از جمهوری اسلامی،مهمترین اهداف بسیج است مردمی کردن امنیت مهمترین شاخص اهداف امنیتی است؛ بصیرت مهمترین عامل در نظام دفاعی همه جانبه جمهوری اسلامی به شمار می‌رود؛ آگاهی مسلمانان مهمترین شاخص نظام دفاعی همه جانبه اسلام است؛ نقش محوری در دفاع مقدس مهمترین دستاورد بسیج به شمار می‌آید؛ روحیة یأس مهمترین آفت برای بسیج است؛ کسب آمادگی مهمترین اصل از اصول بسیج است.
مقدمه
با نظر به جایگاه و اهمیت نقش آفرینی بسیج در جامعه و پذیرش این امر که مهمترین قالب و شکلی که مردم پس از پیروزی انقلاب اسلامی به صورت داوطلبانه در آن حضور یافته‌اند و با عضویت در آن در مقاطع حساس از ارزشهای اسلامی و انقلاب دفاع و حمایت کرده‌اند، بسیج است، به این فرمایش مقام معظم رهبری در خصوص جایگاه بسیج باید توجه کرد: «بسیج یعنی متن مردم، آن مردمی که می‌توان امید دفاع از انقلاب را از آنها داشت.»
از سوی دیگر بسیج به دلیل فراگیر و مردمی بودن و نقش حساس در تعاملات اجتماعی، سیاسی، نظامی و امنیتی ایفا کردن در کانون توجه قرار دارد؛ لذا سازمانهای اجتماعی و سیاسی و فرهنگی و نظامی نیز که در تعامل با بسیج قرار دارند، نیاز به شناخت کارکرد بسیج در ابعاد مختلف و به ویژه بعد مربوط به خود را دارند.
تلاش پژوهشگر در این پژوهش پاسخ به این سؤال است که بسیج از منظر مقام معظم رهبری در ابعاد اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی،دفاعی، امنیتی دارای چه کارکردها و وظایفی است؟ به عبارت دیگر مجموعه کارکردهای بسیج را باید شناخت، زیرا حضور سازمان یافته مردم به عنوان “بسیج” در صحنه‌های مختلف در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی،کارکردهای متعددی را برای بسیج به همراه داشته است که باید شناخت منظمی از آنها به دست آورد.
به عنوان مثال از ابعاد مختلف بیان شده در بالا می‌توان به موضوع نظر کرد:
1ـ از بعد اجتماعی، حضور جوانان و نوجوانان در تشکلهای مختلف بسیج دانش‌آموزی و دانشجویی، برگزاری اردوهای مختلف توسط رده‌های مقاومت بسیج در سطح شهرستان، استان یا کشور و یا خارج از کشور به بلوغ اجتماعی افراد جامعه، آشنا کردن ایشان به آداب و رسوم اجتماعی دیگر فرهنگها و در نهایت به تربیت آداب اجتماعی، وحدت جامعه و مشارکت اجتماعی مردم کمک بسیار مهم و مؤثری کرده است.
2ـ از بعد سیاسی نیزبسیج با ایفای نقش در انتخابات و تشویق و ترغیب مردم، نیز بویژه جذب جوانان و نوجوانان بسیجی به مشارکت سیاسی از ابعاد داخلی و خارجی، به بیداری سیاسی مردم کمک فراوانی کرده است.
3ـ از بعد فرهنگی با برگزاری دوره‌های مختلف آموزشی، علمی و اعتقادی، برگزاری مسابقات فرهنگی، مراسم مذهبی و ملی در این عرصه نیز نقش‌آفرینی کرده است.
4ـ از بعد اقتصادی با ایجاد تعاونیهای مختلف و اجرای پروژه‌های مهم مانند واکسیناسیون فلج اطفال و تنظیم خانواده، همیاری سازمان یافته مردم را به نظام و دولت نشان داده است.
5ـ از بعد دفاعی و امنیتی، با انجام آموزش نظامی، امدادی و برگزاری مانورهای مختلف و ایجاد پستهای ایست بازرسی و جمع آوری اخبار و رویدادها زمینه مشارکت وسیع مردمی و نیز ایجاد آرامش و رفاه جامعه را فراهم آورده است.
پژوهشگر با تأکید بر این نکته که افراد جامعه و قشرهای مختلف و صنفها که “عده و عده” بسیج را فراهم می‌آورند و با شرکت خود و نیز کمکهای مادی و معنویشان بسیج را هویت عینی می‌بخشند، محتاج انگیزه و شور و اشتیاق لازم‌اند. این انگیزه نیز ناشی از شناخت نقش ایشان در بسیج وپایگاه اجتماعی کسب شدة ناشی از آن است. بنابراین لازمة حضور افراد و گروههای انسانی داوطلب عضویت در بسیج و همچنین تداوم حضور اعضا مستلزم شناخت همه جانبه از این پدیده اجتماعی است.
پژوهشگر در این بررسی، موضوع بسیج، کارکردهای مختلف آن و نیز اهداف اصول بسیج را از دیدگاه مقام معظم رهبری مورد توجه قرارداده است، از حوزه‌های مختلف جامعه‌شناسی سیاسی، جامعه شناسی انقلاب و نیروهای نظامی برای ترسیم تئوریک مجموعه کارکردهای بسیج استفاده میکند. همچنین نتایج این پژوهش می‌تواند کمک مؤثری به شناخت جامعه از بسیج بکند زیرا مسؤلان با درک واحد و مشابه از این موضوع، می‌توانند راه تحقق ارتش بیست میلیونی را هموار کنند؛ زیرا بسیج با داشتن کارکردهای متناسب با نیازهای جامعه، انقلاب و جوانان است که می‌تواند به نقش‌آفرینی و پویایی خود در حفظ و حراست از انقلاب اسلامی، دستاوردهای آن و گسترش آنها ادامه دهد و نقش منحصر بفردی همانند دوران نورانی دفاع مقدس داشته باشد.
پژوهشگر در این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده کرده است جامعه‌آماری محقق ـ با توجه به موضوع اصلی این تحقیق که بررسی و تحلیل بسیج از دیدگاه مقام معظم رهبری است ـ مجموعه سخنرانیها، پیامها و نامه‌های ایشان در کتابهای حدیث ولایت، زمزم ولایت، سپاه از دیدگاه مقام معظم رهبری، راهبردهای ولایت، نور ولایت، رسالت دانشجوی مسلمان در شرایط فعلی انقلاب ،بحران 20 ، دوازدهمین مجمع سراسری فرماندهان سپاه و روزنامه‌های جمهوری اسلامی ،کیهان و اطلاعات را در بر می‌گیرد.
پژوهشگر بر این نکته نیز تاکید می کند که به دو دلیل از نمونه‌گیری اجتناب کرده است:
1ـ در برخی از اسناد ممکن است مطالب مربوط به موضوع تحقیق بسیار اندک باشد، یا در برخی از کتابها به موضوع هیچ اشاره‌‌ای نشده باشد و در برخی از اسناد مورد نظر نیز مقوله‌های مورد پژوهش فراوان باشد، در نتیجه در صورت نمونه‌گیری توزیع موضوع تحقیق به تناسب در نمونه وجود نخواهد داشت.
2ـ مطالب کتابها و اسناد مورد نظر درباره موضوعات، مختلفی است لذا ممکن است اسنادی که در نمونه مورد بررسی باقی می‌ماند، حاوی ابعاد مختلف موضوع پژوهش نباشد.
پژوهشگر در این پژوهش دستیابی به هدفهای ذیل را در نظر داشته است:
1ـ اهمیت بسیج
2ـ اهداف بسیج
3ـ اصول حاکم بر بسیج
4 ـ بسیج همه جانبه
5 ـ فرهنگ و تفکر بسیج
6ـ‌کارکردهای بسیج
7ـ نقش سازمانها و مسئولان نظام در قبال بسیج
8ـ آفات بسیج
همچنین برای دستیابی به هدفهای بالا پژوهشگر، تحقیق خود را براساس این فرضیات قرار می‌دهد:
1ـ هدف فرهنگی و تربیتی از مهمترین هدفهای بسیج است؛
2ـ حفاظت از نظام جمهوری اسلام مهمترین هدفهای دفاعی بسیج است؛
3ـ مبارزه فکری و اعتقادی مهمترین شاخص هدف فرهنگی و تربیتی بسیج است؛
4ـ مردمی کردن امنیت برترین شاخص هدف امنیتی بسیج است؛
5ـ مردمی بودن از اصلی ترین اصول حاکم بر بسیج به شمار می‌آید.
6ـ بصیرت و آگاهی مسلمانان برترین شاخص تفکر بسیجی است؛
7ـ آگاهی مسلمانان برترین عنصر نظام دفاعی همه جانبه جهان اسلام است؛
8- کارکرد بسیج در دوران دفاع مقدس از مهمترین دستاوردهای بسیج است؛
9ـ کم رنگ شدن ارزشها از مهمترین آفات بسیج است؛
10ـ سپاه در مجموعه نظام جمهوری اسلامی بیشترین مسئولیت را در قبال بسیج داشته باشد.
محقق با توجه به مطالعه مقدماتی، ادبیات موجود و بررسی آثار مقام معظم رهبری شاخصهای بسیج آرمانی را با نظر به بینش حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به شرح ذیل ترسیم می کند:
1ـ هدف :
حراست از اصل انقلاب، هویت انقلاب و دستاوردهای انقلاب.
2ـ وظایف اساسی بسیج :
الف ـ ایجاد آمادگی همه جانبه فکری، روحی و جسمی در جوانان ؛
ب ـ پاسخ به نیازهای اساسی انقلاب؛
ج ـ رفع خطرها و تهدیدها علیه انقلاب اسلامی؛
د ـ پاسخ سازنده به حس هیجان طلبی جوانان؛
ه ـ جذب بالاترین نسبت جوانان و نوجوانان به بسیج؛
و ـ پیشگامی در میدان سازندگی و خدمات دهی به مردم؛
ز ـ مردمی کردن امنیت و دفاع؛
ح ـ فضا سازی فرهنگی در جامعه به منظور تقویت ارزشهای اسلامی و انقلابی؛
ط ـ توسعه و عمق بخشیدن به آگاهیهای سیاسی و اجتماعی جوانان؛
ی ـ توسعه تفکر بسیجی در جامعه.
3ـ ساختار و سازمان
بسیج از نظر ساختار و سازماندهی باید دارای ویژگیهای ذیل باشد:
الف ـ آموزشهای کافی را بدست‌آورد؛
ب ـ پاسخگوی حس هیجان طلبی جوانان باشد ؛
ت ـ هیجان طلبی جوانان را در راه سازنده و ایمانی کشور به کار گیرد؛
ث ـ آماده حضور در هر میدان و عرصة مورد در خواست نظام باشد؛
ج ـ برای تقویت سازماندهی آموزشهای لازم را کسب کند؛
چ ـ برای اداره نظام اسلامی، نیروی انسانی تربیت کند؛
ح ـ هر بسیجی باید نقطه حضور ، سلاح و فرمانده خود را در هر لحظه بشناسد؛
خ ـ مردم کشور دو زیست باشند، یک زیست اشتغال روزمرة ایاشن و زیست دیگر بسیجی بوده است؛
س ـ بسیج برای دفاع از انقلاب و دستاوردهای آن باید به نسبت توطئه های دشمن از سازماندهی مناسب در هر قشر برخوردار باشد؛
ش ـ در مسئولیتها و فرماندهی بسیج در سلسله مراتب مختلف، باید از افراد هوشمند، دانا و قدرتمند استفاده کرد؛
ز ـ شرط موفقیت بسیج داشتن انضباط و احترام کامل به قوانین و مقررات است؛
ر ـ برای ایجاد چتر امنیتی در جامعه و مردمی کردن امنیت باید با سازماندهی مناسب، شاخکهای اطلاعاتی مطمئن ایجاد کرد؛
4ـ نظام فکری و اعتقادی بسیج
الف ـ اساس بسیج در نظام جمهوری اسلامی بر آگاهی است،
ب ـ باید برای توسعه آگاهی و بصیرت در بسیج، برنامه ریزی کرد؛
ت ـ ارتباط با روحانیت اصیل، شرط لازم است؛
س ـ باید در بسیج، مساله شناسی کرد و به ابهامات و تردیدها پاسخ گفت؛
ش ـ فعالیت فرهنگی صحیح را باید بعد از ایجاد فضای تحرک و هیجان انجام داد؛
ج ـ در کار فرهنگی و تربیتی باید از افراد هوشیار، دانا، با آمادگی کامل ، آشنا به نوع ارتباط گیری استفاده کرد؛
چ ـ باید الگوسازی کرد و بسیجی بودن در جامعه یک افتخار باشد. همچنان که امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری به بسیجی بودن خود مفتخر بودند؛
ح ـ بسیج و بسیجی باید دائماً دارای تحلیل درستی از مسایل اساسی انقلاب و کشور باشد تا بتواند از آن حفاظت کند؛
خ ـتفکر بسیجی همان اسلام ناب محمدی(ص)است که امام(ره)منادی آن بود؛
د ـ بسیجی باید بداند علی (ع) نمونه کامل یک بسیجی است؛
ر ـ بسیجی باید احساس خدمتگزاری نسبت به اسلام و مردم داشته باشد؛
ز ـ عشق به ولایت مطلقه فقیه به عنوان جانشین امام زمان (عج) و فرمانبرداری عاشقانه از منویات رهبری باید در بسیجی وجود داشته باشد.
پژوهشگر پس از جمعآوری اطلاعات و مطالعه و بررسی آنها یافته‌های پژوهش را درقالب نتایج ذیل ارائه می دهد.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد، که هدفهای فرهنگی و تربیتی بسیج مهمترین هدفهای بسیج به شمار می‌آید، به طوری که 5/55 درصد کل مضامین مطرح شده توسطه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره بسیج را در بر می‌گیرد.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد، که دفاع از جمهوری اسلامی مهمترین هدفهای دفاعی بسیج به شمار می‌آید، به طوری که حدود 35 درصد کل مضامین مطرح شده توسط ایشان درباره بسیج را در بر می‌گیرد.
نتایج نشان می‌دهد از اهدف تربیتی و فرهنگی بسیج،“روحیه دفاع و استقامت” با بیش از 20 درصد، بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده است.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد، شاخص «کسب آمادگی» با احتساب 26 درصد فراوانیها، مهمترین اصل از اصول بسیج از دیدگاه معظم له می باشد.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد «مردمی کردن امنیت» با کسب 41 درصد از فراوانیها، مهمترین شاخص هدفهای امنیتی بسیج است.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد شاخص «بصیرت و آگاهی» با کسب 6/40 درصد فراوانیها، مهمترین عامل در نظام دفاعی همه جانبه جمهوری اسلامی به شمار می‌رود.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد «آگاهی مسلمین» با کسب 5/27 درصد از فراوانیها، مهمترین شاخص نظام دفاعی همه جانبه اسلام است.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد، «بصیرت و آگاهی» با کسب 2/13 درصد فراوانیها، مهمترین شاخص تفکر بسیجی در دیدگاه ایشان است.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که شاخص «نقش محوری در دفاع مقدس» با کسب 9/37 درصد فراوانیها، مهمترین دستاورد بسیج است.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد روحیه یاس و ناامیدی با کسب 8/ 18 درصد فراوانیها مهمترین آفت برای بسیج و بسیجیان قلمداد می‌شود.
در نهایت پژوهشگر پیشنهاد میکند در بررسی و تحلیل بسیج مردمی از دیدگاه مقام معظم رهبری بهتر است که کلیه آثار ایشان مورد بررسی قرار گیرد .
همچنین بعد از شناخت ابعاد مختلف از دیدگاه مقام معظم رهبری و تهیه یک نمونه آرمانی از آن، بهتر است عملکرد بسیج را با استفاده از آمار و اطلاعات با نمونه آرمانی آن مقایسه کرد تا نقاط افتراق و انحراف آنها با ذکر دلایل مشخص شود.
در مرحله بعد پژوهشگر تاکید میکند نقش هر یک از گروههای اجتماعی در بسیج حائز اهمیت است، لذا بررسی هر یک از گروههای اجتماعی و تعامل آنها با بسیج قابل مطالعه است.
در ضمن پژوهشگر معتقد است، با توجه به شرایط زمانی و مکانی انقلاب اسلامی، بررسی کمی و کیفی عرصه‌های حضور بسیج در رابطه با هر یک از اقشار ضروری به نظر می‌رسد.
با توجه به دیدگاه مقام معظم رهبری، بررسی راههای افزایش سیصد تا پانصد درصدی قدرت جذب و اداره بسیج از جمله پژوهشهای لازم برای بسیج است.
اشاره
«بسیج انقلاب اسلامی ایران بیش از آنکه دارای سازمان رزمی مشخص باشد، دارای یک فرهنگ و تفکر است که شالوده اصلی آن را تشکیل می‌دهد. موضوع این پژوهش بررسی شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج است، محقق برای آسیب شناسی این فرهنگ، ابتدا فرهنگ و تفکر بسیج راتعریف کرده، سپس یک مدل مطلوب مبتنی بر فرمایشات حضرت امام خمینی (ره) و حضرت آیت الله خامنه‌ای (مدظله) از فرهنگ و تفکر بسیج ترسیم میکند تا بر اساس این مدل مطلوب وضعیت موجود را شناسایی کند و نقاط قوت و ضعف این فرهنگ را نشان دهد. در نهایت محقق پیشنهاد میکند برای ارتقاء وضعیت موجود باید برنامه‌ریزی شود تا همه شاخصهای مورد بررسی در این تحقیق به حد مطلوب سوق داده شود.»
مقدمه
با توجه به اینکه بسیج انقلاب اسلامی ایران بیش از آنکه دارای سازمان رزمی مشخص باشد دارای فرهنگ و تفکر است و شالوده اصلی سازمان بسیج را همین فرهنگ و تفکر تشکیل می‌دهد، در تبیین فرهنگ و تفکر بسیج و ویژگیهای آن نظریه‌های مختلفی ارائه شده است که در راس آن فرمایشات حضرت امام خمینی (ره) و حضرت آیت الله خامنه‌ای قرار دارد. ایشان بسیج را یک فرهنگ معرفی نموده که در بین مردم ایران قرار دارد و ریشه در باورهای انقلابی، اسلامی و ملی ایران دارد.
حضرت امام (ره) نیز فرمایشات مبسوطی دارند که در مجموع شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج را می توان از آن استنباط نمود. ممنوعیت، شجاعت، ولایت، آگاهی و شناخت، دشمن شناسی، حریت از شاخصهای این فرهنگ و تفکر محسوب می‌شود.
محقق سعی کرده است در این پژوهش شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج در اقشار مختلف بسیج را مورد بررسی قرار دهد و عوامل آسیب‌زای آن را شناسایی کند. برای آسیب شناسی ابتدا مدل مطلوب از فرهنگ و تفکر بسیج ارائه می‌شود، سپس بر اساس مدل مطلوب وضعیت موجود شناسایی شده، به آسیب شناسی از فرهنگ و تفکر بسیج پرداخته شده است .
پژوهشگر ضرورت پرداختن به موضوع فرهنگ وتفکر بسیج را بر اساس خلاء زیر بیان کرده است:
نبود یک مدل مطلوب (جامع و مانع) از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج؛ به رغم آنکه فرهنگ و تفکر بسیج سالهاست که مورد بحث و بررسی قرار گرفته است مع‌هذا هنوز یک تعریف جامع و مانع از آن استخراج نشده است که بتوان آن را به صورت مکتوب معرفی کرد به همین دلیل پژوهشگر این موضوع را برای تحقیق انتخاب میکند.
روش پژوهشگر در این بررسی توصیفی و تحلیلی است که برای جمعآوری اطلاعات، توصیف و تحلیل اطلاعات از این روش استفاده میکند در ضمن به منظور تهیه ابزار این پژوهش، طرح یک تحقیق اکتشافی را نیز در آن لحاظ نموده که درآن ضریب اعتبار و روایی ابزار پژوهش را محاسبه کرده است.
جامعه‌آماری محقق در این بررسی 1000 نفر از بسیجیان عضو بسیج دانش‌آموزی، دانشجویی و کارگری و ادارات بوده است که پس از جمعآوری اطلاعات در کل 957 پرسشنامه مربوط به فرهنگ تفکر بسیج در اقشار مذکور، مورد ارزیابی قرار گرفته است.
محقق همچنین در این پژوهش به علت محدودیت‌های اطلاعاتی از جمله عدم دستیابی به مشخصات آزمودنیها از روش نمونه‌گیری تصادفی استفاده نکرده و از روش نمونه‌گیری غیر تصادفی خوشه‌ای بهره برده است.
واحدهای نمونه در این طرح از میان اعضای اقشار بسیج دانش‌آموزی مناطق انتخاب شدند. توزیع این مناطق به نحوی بود که اقشار دانش‌آموزی از تمامی مناطق شهری شمال، غرب، جنوب، مرکزی و شرق در نمونه حضور داشته باشند، تا احتمال سوگیری به حداقل رسانده شود. همچنین بسیجیان مربوط به بسیج دانشجویی از چهار دانشگاه اصلی تهران شامل: دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه آزاد اسلامی انتخاب شدند و اعضای مربوط به بسیج کارگری و ادارات، در بردارندة بسیج وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و وزارت کار و امور اجتماعی بوده است.
با توجه به اینکه هدف اصلی محقق از این پژوهش، تبیین شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج و بررسی آن در اقشار مختلف بسیج بوده است، به همین منظور هدفهای زیر برای پژوهش ترسیم شده است:
1ـ شناخت الگوی مطلوب از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج؛
2ـ بررسی تطبیقی وضع موجود با وضع مطلوب شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج در اقشار مختلف بسیج؛
3ـ تعیین تفاوتهای احتمالی درنسبت برخورداری از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج برحسب اقشار بسیج؛
4ـ شناخت حوزه‌های آسیب پذیر فرهنگ و تفکر بسیج بر حسب اقشار بسیج.
متغیرهای جمعیتی مورد مطالعه محقق در این پژوهش دربردارندة سن، جنس، تحصیلات، سابقه حضور در بسیج، سابقه حضور در جبهه (جنگ)، اقشار بسیج (نوع عضویت بسیجیان در اقشار مختلف نیروی مقاومت) است.
در ضمن پژوهشگر ده شاخص از فرهنگ و تفکر بسیج را در این پژوهش مورد بررسی قرار داده است که عبارتند از:
عمل صالح، ایثار و استقامت، نیایش و خودسازی، محبت و احسان ، اعتقاد به حکومت اسلامی، حریت و شهامت، مردمی بودن، علم و آگاهی، نظم و آمادگی رزمی، هویت ملی و فرهنگ‌پذیری.
پژوهشگر شاخصهای فوق را در چند مرحله و با «روش تحلیل محتوا» از متون اسلامی ـ انقلابی دربردارندة: بیانات و پیامهای حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری و همچنین گزارش پژوهشهای میدانی و کتابخانه‌ای استخراج کرده است و پس از انجام مراحل آزمون‌سازی، پرسشنامه نهایی تنظیم شده، پس از آن در میدان تحقیق اطلاعات جمعآوری شده است.
شاخصهای ارائه شده توسط محقق هر یک دارای خصوصیات متعددی است که محقق به صورت عملیات در این پژوهش آنها را به رفتارهای عینی و برداشتهای معین تعریف کرده است که در ذیل به آنها اشاره می شود؛ لازم به ذکر است پژوهشگر شاخصهای دهگانه فرهنگ و تفکر بسیج را بر اساس تحقیقات انجام شده و از بیانات حضرت امام و مقام معظم رهبری، فرهنگ جبهه، وصایای شهدا و متون اسلامی (قرآن و احادیث) استخراج کرده است.
شاخصهای دهگانه فرهنگ و تفکر بسیج:
الف ) عمل صالح و پرهیزکاری:
1ـ امربه معروف و نهی از منکر،2ـ عفاف و پاکدامنی،3ـ انصاف،4 ـ عدالت،
5ـ عمل و تکلیف،6ـ عفو و بخشش، 7ـ اکرام و احترام، 8 ـ توکل به خدا
9ـ حفظ بیت المال،10ـ صله رحم،11ـ حجاب،12ـ باورهای دینی،13ـ وفای به عهد، 14ـ متانت و وقار، 15ـ آرامش و تأنی، 16ـ دوری از تهمت و افترا،
17ـ دوری از بخل و حسد، 18ـ دوری از معاصی؛
ب ) ایثار و استقامت:
1ـ شهادت ـ طلبی،2ـ از جان گذشتگی 3ـ از خود گذشتگی در انجام وظیفه 4ـ صبر در مقابل معصیت، 5ـ استقامت در اعمال خیر و نیکو، 6ـ صبر در مصیبت و سختیها، 7- فداکاری در راه نظام و انقلاب؛
پ) نیایش و خودسازی:
1ـ توجه به خداوند،2ـ قرائت قرآن،3ـ نماز،4ـ تهجد و شب زنده داری
5ـ اعتکاف ـ توسل به معصومین ( ع)،7ـ قرائت ادعیه و زیارات معصومین(ع)،8ـ قرائت سخنان معصومین (ع)،9ـ انجام واجبات و مستحبات،10ـ مراقبت ازرفتار 11ـ محاسبه نفس،12ـ تعهد به انجام اعمال خیر،13ـ توجه به معنویت و پرهیز ازمعاصی،14ـ پرهیز از دنیا طلبی،15ـ اصلاح رفتار فردی و اجتماعی؛
ت ) محبت و احسان:
1ـ محبت با اولیاء الهی،2ـ احسان به دیگران،3ـ اکرام بزرگان،4ـ احترام بلاشرط 5ـ عطوفت و مهربانی،6ـ عشق به ولایت ومعصومین ( ع)،7ـ دوری از منافقین و بدکاران،8ـ نرمی و ملاطفت با خانواده؛
ث ) اعتقاد به حکومت اسلامی:
1ـ اعتقاد به نقش و جایگاه روحانیت در نظام، 2ـ اعتقاد به ولایت مطلقه فقیه 3ـ اعتقاد به جامعیت نظام حکومتی اسلام،4ـ اعتقاد به تقابل نظام اسلامی با نظام استکباری،5ـ ترجیح منافع نظام بر منافع شخصی،6ـ اعتقاد به جهانی بودن حکومت اسلامی،7ـ تقید به حفظ نظام،8ـ اطاعت پذیری از رهبری،9ـ عشق به رهبری،10ـ اعتقاد به معنویت مداری نظام اسلامی؛
ج ) حریت و شهامت:
1ـ صراحت در گفتار و رفتار،2ـ اعتماد به خود مداری،3ـ قدرت اظهار وجود 4ـ واقع گرایی،5ـ آزاد اندیشی،6ـ پرهیز از انحصار طلبی،7ـ پرهیز از زورگویی و قدرت،8ـ انتقاد پذیری،9ـ احترام به نظرات دیگران،10ـ استقبال از خطرات
11ـ جسارت و شهامت؛
چ ) مردمی بودن:
1ـ ارتباط با محرومین،2ـ اعتماد به مردم،3ـ مسئولیت پذیری 4ـ ساده زیستی،5ـ مردم داری، 6ـ مهرورزی، 7ـ گرایش به کار گروهی (جمع‌گرایی)، 8ـ پرهیز از خود محوری، 9ـ کم توقعی،10ـ خدمت گذاری:
ح ) علم و آگاهی:
1ـ پیگیری اخبار و رویدادهای سیاسی ـ اجتماعی در داخل و خارج 2ـ آشنائی با گرایش ها و عقاید جناح های سیاسی کشور،3ـ گرایش به دانش اندوزی، 4ـ گرایش به کسب مهارت و فن آوری5ـ گرایش به پرورش فکر و اندیشه، 6ـ گرایش به علم و عمل7ـ مشورت خواهی، 8ـ یکی دانستن سیاست و دیانت،9ـ آگاهی از مواضع سیاسی ـ اجتماعی نظام،10ـ داشتن قدرت تجزیه و تحلیل مسایل سیاسی و اجتماعی
خ ) نظم و آمادگی رزمی:
1ـ توانایی ایفای نقش رزمی،2ـ گرایش به کارهای نظامی،3ـ تبعیت پذیری،4ـ نظم پذیری،5ـ آمادگی جسمانی،6ـ داشتن سرعت عمل درموقعیتهای بحرانی
د) هویت ملی و فرهنگ پذیری:
1ـ احترام به آداب و رسوم ملی،2ـ علاقه به ادبیات و هنر ایران،3ـ توجه به آثار باستانی،4ـ فرهنگ پذیری،5ـ انطباق ارزشهای اسلامی و سنتهای ملی،
6ـ پذیرش صنایع و تولیدات ملی،7ـ پاسداری از مرز و بوم ایران؛
پژوهشگر پس از جمعآوری اطلاعات و بررسی نتایج، استنباط میکند که فرهنگ و تفکر بسیج، فرهنگی عام و گسترده است که ریشه در باورهای اسلامی، انقلابی و ملی مردم دارد و به اندازه زیادی در توده‌های مختلف جامعه با نمودها و مفاهیم مشترک یکسانی مورد بهره برداری قرار گرفته است؛ از این روست که متغیرهایی مثل جنسیت، تأهل و تحصیلات تفاوت قابل ملاحظه‌ای را در میزان برخورداری اقشار مختلف بسیج از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج نشان نمی‌دهد. به این ترتیب، نمی‌توان هیچ قشری را به لحاظ برخی ویژگیهای جمعیتی در برخورداری از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج دچار محدودیت و نقص دانست، جوانان، نوجوان و بزرگسالان، افراد متأهل و افراد مجرد، افراد تحصیلکرده و متخصص و افرادی که از تحصیلات بالایی برخوردار نیستند، زنان ومردان، هر کدام می‌توانند در صورتی که در بستر مناسب قرار بگیرند بخوبی از فرهنگ و تفکر بسیجی برخوردار شوند؛ البته تفاوتهایی وجود دارد، مثلاً مردان نمرات بالاتری نسبت به زنان کسب کرده‌اند، افرادی که سن بالاتری دارند، نسبت به افراد جوان نمرات بالاتری کسب کرده‌اند، افراد متأهل از افراد مجرد نمرات بالاتری در شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج اخذ کرده‌اند؛ اما این تفاوت به صورت معنی داری نیست و می‌توان استنباط کرد که می‌توانیم با قبول درصدی خطا تفاوتها را در این متغیرها نادیده بگیریم و فرهنگ و تفکر بسیج را فرهنگی عام و فراگیر بدانیم که برای تمامی اقشار جامعه با خصوصیات مختلف زبان آشنایی دارد و ایشان می‌توانند آن را درک کنند و با آن ارتباط برقرار کنند. البته این موضوع باید مورد توجه قرار بگیرد که در مقام برنامه‌ریزی در هر حال بهتر است که تفاوتهای فردی و فرهنگی مورد ملاحظه قرار گیرد. در مقام مقایسه، فرهنگ و تفکر بسیج را می‌توانیم با فرهنگ عاشورا در مکتب تشیع مقایسه کنیم که این فرهنگ براحتی توانسته در بستر تاریخ و حتی پس از 1400 سال با اقشار و اقوام مختلف جامعه ارتباط برقرار کرده و پیام خود را منتقل کند. فرهنگ و تفکر بسیج نیز بر اساس یافته‌های این پژوهش قابل تأیید است که دارای چنین ویژگیهای فراگیری است.
از دستاوردهای دیگری که پژوهشگر به آن دست یافته است، بروز شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیجی توسط بسیجیان است که نشانه بلوغ و پیچیدگی ایشان است، برای مثال ضمن نشان دادن علاقه به رزم و رزم آوری در شاخصه محبت و احسان نیز نمرات قابل توجهی به دست آوردهاند همچنین معتقد به ولایت مطلقه فقیه هستند، در شاخص مردمی بودن و احترام به نظر و آرای مردم و خوش بینی نسبت به دیگران نیز نمرات بسیار بالایی را به دست آوردهاند، به آزاد اندیشی و آزادگی توجه بسیاری می‌کنند. همچنین ضمن تاکید زیادی که بر موضوعهای انقلابی و اسلامی دارند، در مباحث ملی و گرایش به آداب و سنتهای ایرانی نیز تمایل زیادی از خود نشان می‌دهند. یافته‌های این پژوهش به صورت آمار و ارقام این فرضیها را مورد تایید قرار می‌دهد: که بسیج،“منطقی” است و منطقی عمل میکند؛
ـ بسیج بر اساس “بصیرت” و “روشنایی” و“ گوهر ایمان عمل” میکند؛
ـ بسیج بر اساس “بصیرت” و“آگاهی” عمل میکند و از این رو مستحکم و پایدار است؛
ـ بسیجی نیرویی شاد است، چون از زشتیها و نهی‌شده‌ها پرهیز میکند وعمل درست را سرلوحه کار خود قرار داده است؛
ـ بسیجی می تواند با مردم ارتباط برقرار کند و “قدرت جذب” بسیار بالایی داشته باشد؛ زیرا شاخص مردمی بودن بالایی را نشان داده است؛
ـ بسیجی، نیروی “تخصص گرا” و یا “علم گرا” است که برای علم و دانش‌اندوزی اهمیت قایل است؛
ـ بسیجی، دارای “ شرح صدر” است و روحیه“ انتقاد پذیری” دارد؛
ـ بسیجی با دیگران“ مهربان و رئوف” است و از “خود گذشتگی” بالایی دارد،
ـ بسیجی در قبال انحراف در اساس نظام ناشکیباست و آمادگی مقابله دارد و تا حد جان ایستادگی میکند؛
ـ بسیجی معتقد به حکومت مطلقه فقیه است و از کیان نظام و اسلام تا حد جان دفاع می کند؛
ـ بسیجی منظم ، قانون پذیر و تبعیت پذیر است؛
بسیجی منافع نظام و انقلاب را برمنافع شخصی خود ترجیح می دهد و در برابر مشکلات از صبر و تحمل زیادی برخوردار است.
تفاوت معنی داری که بین اقشار مختلف بسیج به لحاظ برخورداری ایشان از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج مشاهده شده است، به نوع عضویت آنان بستگی دارد، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که بسیج ادارات و کارگری در حد مطلوب (بسیار زیاد) از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج برخوردار هستند و نسبت به دو قشر دیگر یعنی دانش‌آموزی و دانشجویی که نمرات آنها هم در حد قابل قبول (زیاد) بوده است، از برجستگی بیشتری برخوردار بودهاند، البته در برخی شاخصها مثل علم و آگاهی، بسیج دانشجویی از برجستگی بیشتری نسبت به بسیج دانش‌آموزی و کارگری برخوردار بودهاند.
در نهایت پژوهشگر بر این نکته تاکید میکند که اگر بخواهیم وضعیت موجود (بر اساس یافته‌های این پژوهش) را با وضعیت مطلوب مورد مقایسه قرار دهیم، دریک وجه، شاخصهای حکومت اسلامی در حد مطلوب قرار دارند در وجه دیگر سایر شاخصها در حد قابل قبول قرار دارند که وضعیت مناسبی را برای وضعیت فعلی شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج در جامعه ترسیم میکند؛ اما برای بالابردن سطح وضعیت موجود باید برنامه‌ریزی شود تا بتوان همه شاخصهای بالا را به حد مطلوب هدایت کرد.
نویسنده:محمدفرهادی
منبع:فصلنامه مطالعات بسیج - شماره 16
لیست کل یادداشت های این وبلاگ
